Dziś, w związku z jubileuszem pierwszego wpisu w tym miejscu, pozwalam sobie na opisanie formy zaliczenia zajęć z fizyki, którą wkrótce praktycznie wypróbuję.
Wcale nierzadko w kontekście zajęć przyrodniczych, a zwłaszcza lekcji fizyki, spotkać można opinie, że to obszar aktywności młodego człowieka, w którym niezwykle trudno jest odnaleźć się tak zwanym humanistom. Nie polemizując już z zasadnością takiego podziału (w mojej opinii z brakiem takowej) warto jest podjąć działania, które mogłyby pozwolić tej, jak wynika z deklaracji, bardzo licznej grupie uczniów wykazać się twórczo i w harmonii z ich preferencjami. W mojej ocenie taką aktywnością mogłoby być zadanie polegające na przygotowaniu eseju popularnonaukowego.
Wiem, wiem - esej to stosunkowo mało popularna forma wypowiedzi, a przy tym wymykająca się ścisłemu określeniu cech gatunkowych. Co gorsze, przygotowywanie eseju (z powodzeniem można wykorzystać określenia wypracowania bądź rozprawki), jako elementu zajęć z przedmiotów przyrodniczych nie jest w polskiej szkole powszechnie praktykowane. No może poza działaniami o charakterze konkursów. A szkoda, bo jestem zdania, że nasz wysiłek edukacyjny w obszarze kształcenia ogólnego ma przede wszystkim sprzyjać postrzeganiu zajęć przyrodniczych - lekcji fizyki - jako doskonałych momentów do ukazywania osiągnięć ludzkiego umysłu na drodze rozwoju cywilizacji. Tylko dla formalności przypomnę, że "dzięki fizyce uczeń poznaje fundamentalne i uniwersalne prawa opisujące materię i procesy w niej zachodzące. Pojęcia, prawa i teorie fizyki kształtują styl myślenia i działania opartego na metodzie naukowej. Jej wpływ na rozwój innych nauk przyrodniczych, techniki i sztuki był i jest ogromny. Wyzwaniem dla szkolnej fizyki jest dostarczanie uczniom narzędzi poznawania przyrody, prowadzenie do rozumienia jej podstawowych prawidłowości i umożliwianie korzystania ze zdobytej wiedzy i rozwiniętych umiejętności. Lekcje fizyki to również dobry moment do ukazywania osiągnięć ludzkiego umysłu na drodze rozwoju cywilizacji. Bez umiejętności, wiedzy i postaw, których korzenie tkwią w fizyce, nie sposób zrozumieć otaczający świat, nie tylko w warstwie materialnej, ale również kulturowej." [1]
Szybki przegląd materiałów w języku polskim na temat eseju, dostępnych w sieci, owocuje przepisami w duchu: prosty poradnik pisania esejów (10 etapów), dobry esej w 7 krokach, wskazówki eksperta. To niewątpliwie zróżnicowana i dostarczająca podstawowych informacji na temat eseju lektura.
Spróbujmy jednak spojrzeć na temat z perspektywy nauczyciela przedmiotów przyrodniczych. Zastanówmy się nad specyfiką eseju popularnonaukowego na użytek zajęć edukacyjnych, ściślej działaniu wspierającemu realizację celów nauczania.
Inspiracją do propozycji włączenia wypowiedzi pisemnej w formie eseju jako elementu zajęć przyrodniczych, szczególnie w toku kształcenia ogólnego w szkołach ponadpodstawowych, była lektura materiałów kursu IB (International Baccalaureate) związanych z częścią poświęconą Teorii wiedzy (Theory of Knowladge) [2]. Holistyczność Teorii wiedzy w tym kursie obrazuje poniższy diagram. (Temu zagadnieniu należałby poświęcić zdecydowanie więcej czasu.)
za: Theory of knowledge guide, First assessment 2015, International Baccalaureate Organization 2013
Spróbujmy, nie tyle skopiować pomysł, co wykorzystać jego walory na gruncie polskim. Zacznijmy więc od wybranych celów ogólnych nauczania-uczenia się w ogóle (1-5) oraz nauczania-uczenia się fizyki w szczególności (6-9). W szkołach ponadpodstawowych w zakresie ogólnym mamy:
- doskonalenie umiejętności myślowo-językowych, takich jak: czytanie ze zrozumieniem, pisanie twórcze, formułowanie pytań i problemów, posługiwanie się kryteriami, uzasadnianie, wyjaśnianie, klasyfikowanie, wnioskowanie, definiowanie, posługiwanie się przykładami itp.;
- rozwijanie osobistych zainteresowań ucznia i integrowanie wiedzy przedmiotowej z różnych dyscyplin;
- zdobywanie umiejętności formułowania samodzielnych i przemyślanych sądów, uzasadniania własnych i cudzych sądów w procesie dialogu we wspólnocie dociekającej;
- łączenie zdolności krytycznego i logicznego myślenia z umiejętnościami wyobrażeniowo-twórczymi;
- rozwijanie u uczniów szacunku dla wiedzy, wyrabianie pasji poznawania świata i zachęcanie do praktycznego zastosowania zdobytych wiadomości;
- wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w otaczającej rzeczywistości;
- rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw i zależności fizycznych;
- planowanie i przeprowadzanie obserwacji lub doświadczeń oraz wnioskowanie na podstawie ich wyników;
- posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych, w tym tekstów popularnonaukowych.
- tworzy teksty, tabele, diagramy lub wykresy, rysunki schematyczne lub blokowe dla zilustrowania zjawisk bądź problemu; właściwie skaluje, oznacza i dobiera zakresy osi;
- wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, rysunków schematycznych lub blokowych informacje kluczowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; przedstawia te informacje w różnych postaciach;
- wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu;
- przedstawia własnymi słowami główne tezy tekstu popularnonaukowego z dziedziny fizyki lub astronomii;
- przedstawia wybrane informacje z historii odkryć kluczowych dla rozwoju fizyki.
