Zaangażowanie uczniów - zaangażowanie nauczycieli

Gdy, jakiś czas temu, pisałem o zasadach nauczania zawarłem wśród nich ZASADĘ ENTUZJAZMU, która (siłą rzeczy) odzwierciedla poziom zaangażowania w działania edukacyjne. Dotyczy to na równi uczniów i nauczycieli. W literaturze znaleźć można szereg rozważań dotyczących poziomów zaangażowania uczniów, jednym z nich jest model Philipa Schlechty'y [1]. Spróbujmy skonfrontować zaangażowanie uczniów z entuzjazmem i czynnościami nauczycieli, zacznijmy jednak od przyjrzenia się bliżej podmiotowi naszych działań.

W modelu Schlechty'y wyróżniamy trzy typy zaangażowania uczniów podczas zajęć:

• poznawcze, 
• społeczno-emocjonalne, 
• behawioralne.

Podział ten koresponduje z pojęciem kompetencji, bo - nieco upraszczając - zaangażowaniu poznawczemu moglibyśmy przyporządkować aspekty wiedzy, zainteresowaniu behawioralnemu - umiejętności, a społeczno-emocjonalnymi postawy.

Poziom zaangażowania uczniów w procesy uczenia się i podejmowania za nie odpowiedzialności generuje konkretny poziom uwagi oraz aktywności podczas pojedynczych lekcji. Złożenie wszystkich tych aspektów pozwala wyróżnić pięć typów uczniowskich strategii szkolnych:

• odrzucenie (bunt) - przejawiające się całkowitym brakiem zainteresowania działaniami edukacyjnymi podczas zajęć i ich kontestowaniem, często także utrudnianiem ich realizacji przez współuczestników procesu;
• wycofanie (bierność) - manifestujące się brakiem zainteresowania działaniami edukacyjnymi podczas zajęć i niepodejmowaniem jakichkolwiek czynności wymagających wysiłku, także tych o charakterze destrukcyjnym;
• rytuał (podporządkowanie konwencji) - przejawiający się zainteresowaniem działaniami edukacyjnymi ograniczonym do tradycyjnie postrzeganych ról w relacjach nauczyciel - uczeń (także rodzic - dziecko) i wynikających z tego faktu konsekwencji, przede wszystkim o charakterze instytucjonalnym;
• strategia (uległość taktyczna) - to uczestniczenie i angażowanie się w działania edukacyjne mające korzenie w namacalnych (często łatwych do zwerbalizowania) korzyściach, któremu towarzyszy minimalizowanie liczby i zakresu działań; 
• zaangażowanie (pełny udział) - manifestujące się entuzjastycznym podejściem do działań edukacyjnych, któremu często towarzyszy podejmowanie czynności, których efekt i korzyści nie są oczywiste.

Podstawą efektywnego uczenia się jest entuzjazm ucznia manifestujący się jego zainteresowaniem i zaangażowaniem w działania edukacyjne. Jeśli obecność w szkole (także realizowana zdanie) nie towarzyszy zainteresowanie i zaangażowanie wszystkie zabiegi dydaktyczne są zwyczajnie nieskuteczne. Często jednak strategia szkolna ucznia jest odzwierciedleniem braku naszego zaangażowania, a stąd już tylko krok do niskich osiągnięć edukacyjnych. 

Zarażajmy, więc entuzjazmem! Świadomość różnorodności postaw uczniów w konfrontacji z entuzjazmem nauczyciela będącym pochodną jego zaangażowania jest moją propozycją na drogę do szkoły, w której wszystkim nam świeci zielone światło - symbol zainteresowanych i zaangażowanych.

[1] P. Schlechty, Engaging students: The next level of working on the work (2nd ed.), Jossey-Bass, San Francisco 2012

Wirtualne mikroskopowanie

Optyczne przyrządy obserwacyjne są jednymi z pierwszych narzędzi badawczych, które odsłaniają przed młodym adeptem nauk przyrodniczych piękno i złożoność otaczającego nas świata, w skali, w której już nasze ludzkie zmysły nie wystarczają. Umiejętności ich wykorzystania, znajomość zasad działania i zasad pracy z mikroskopem, lunetą, czy teleskopem stanowią kanon kompetencji pasjonaty przyrodoznawstwa. Skonstruowanie optycznych przyrządów badawczych każdorazowo wywoływało przełom w badaniach w obrębie biologii, geografii, chemii, fizyki i astronomii, a dziś stanowi element edukacji ogólnej w każdej z tych dziedzin wiedzy. Bezapelacyjnie zasłużenie.

W dobie nauczania zdalnego nasi uczniowie nie mają niestety sposobności pracy z tymi przyrządami w zaciszu szkolnych pracowni przyrodniczych. Jak pokazuje moje doświadczenie zawodowe, zwłaszcza mikroskop optyczny stanowi podstawową pomoc dydaktyczną w niemal każdej szkole. I nie ważne czy jest to sprzęt wiekowy - pamiętający naszą bytność w murach szkół, czy zupełnie niedawno zakupiona tzw. pomoc naukowa (nierzadko ze środków różnego rodzaju przedsięwzięć projektowych współfinasowanych ze środków krajowych i zagranicznych), konstrukcja mikroskopu jest zasadniczo taka sam.

ilustracja za:https://mojawlasna.fandom.com/pl/wiki/Mikroskop_optyczny 

Także podstawowe zasady obsługi mikroskopu i prowadzenia obserwacji da się ująć w zwartej liście czy przewodniku. Oczywiście zdobyciu praktycznych kompetencji niezbędnych w pracy z konkretnym mikroskopem optycznym nie jest możliwe bez manualnych działań - kontaktu z rzeczywistym przyrządem i samodzielnym przygotowaniem próbki.

W oczekiwaniu na powrót do szkolnych pracowni i zajęć praktycznych, warto jest (w mojej ocenie) odwiedzić dwie szczególne strony oferujące sposobność pracy z wirtualnymi mikroskopami. 

Pierwsza z nich to wirtualne laboratorium na platformie NC Community Colleges pod szyldem BioNetwork.

Ta, przygotowana w języku angielskim, strona to ze wszech miar multimedialne kompendium wiedzy teoretycznej i praktycznej o mikroskopowaniu w kontekście biologicznym. Zupełnie za darmo można tu dowiedzieć się o budowie mikroskopów, obejrzeć filmy traktujące o zasadach pracy ze sprzętem optycznym, uzyskać odpowiedzi na nurtujące, często zadawane pytania, przeprowadzić symulację pracy z mikroskopem, wreszcie przyjrzeć się szeregu preparatów mikroskopowych. Ponieważ filmy dostępne na platformie umieszczono w kanale YouTube, można skorzystać z automatycznych procedur tłumaczenia i zminimalizować trudności wynikające z bariery językowej. Szczególnie namawiam do zapoznania się z możliwościami, jakie kryją się pod przyciskiem o nazwie Lunch Activity. Prócz trójwymiarowej, interaktywnej symulacji laboratorium można tu znaleźć także propozycje instrukcji do zajęć i wskazówki metodyczne. 

Użytkownik może wybrać spośród różnych ścieżek działania - od przewodnika (guide), po test (test). W części badawczej (explore) można samodzielnie wybierać i cieszyć się widokiem wielu preparatów (m.in. bakterii, roślin, zwierząt).

Ciekawi świata "edukacyjni niewolnicy pandemii" mogą zgłębiać tajemnice przyrody w zaciszu domowych komputerów. Jestem przekonany, że tego rodzaju aktywność stanowi doskonały wstęp do badań z wykorzystaniem rzeczywistego mikroskopu optycznego. 

 

Druga z propozycji obejmuje mikroskopowanie próbek, które można by określić jako geologiczne i stanowi ofertę The Open University w ramach The Virtual Microscope for Earth Sciences project. Pod przyciskiem See the Collection kryje się zbiór pogrupowanych tematycznie próbek, które można "obserwować" zarówno w naturalnym świetle białym, jak i z wykorzystaniem światła spolaryzowanego i stosownych filtrów. Każda z próbek jest wyczerpująco opisana i może stać się pretekstem do porównania jej wyglądu z wyglądem próbek znalezionych, przygotowanych do mikroskopowania i zarejestrowanych, miejmy nadzieję, że już wkrótce w szkole. 

Kolekcja jest imponująca i zawiera także próbki pochodzące spoza naszej planety. Zachęcam do przekonania się osobiście.

Obie, oferujące narzędzia do wirtualnego mikroskopowania strony, umożliwiają doskonalenie wiedzy i umiejętności, które tylko na pozór odległe są od naszego fizycznego świata. Stanowią doskonały pretekst do rozważań na temat roli wiedzy fizycznej w kształtowaniu metod badawczych i są świetnym elementem motywującym do obserwowania i badania otaczającego nas świata. A to już czysta fizyka...