Ramowe plany nauczania

4 kwietnia 2019 ukazało się Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. 2019 poz. 639). Dokument zawiera szereg zmian, o których można przeczytać między innymi na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji.

Postanowiłem napisać o rozporządzeniu w kontekście pojawiających się w środowisku nauczycieli wątpliwości dotyczących sposobu realizacji podstawy programowej nauczania fizyki w liceum ogólnokształcącym oraz technikum. 

Jedna z nich dotyczy liczby godzin przeznaczonych na lekcje fizyki w klasach ogólnych oraz tzw. profilowanych, w których realizowana będzie podstawa programowa fizyki w zakresie rozszerzonym.

Zapisy rozporządzenia są jednoznaczne i określają liczbę lekcji fizyki:

• dla wszystkich uczniów liceum ogólnokształcącego - 4 - w układzie po jednej w klasie pierwszej i drugiej oraz 2 w klasie trzeciej,
• w klasach z rozszerzeniem - 10 (4+6) - w układzie określonym przez dyrektora z zachowaniem wymogów wynikających z siatki godzin dla przedmiotów rozszerzonych począwszy od pierwszej klasy.

W przypadku realizacji zajęć fizyki w zakresie rozszerzonym liczba 10 godzin jest wymiarem minimalnym obowiązkowym, ale może zostać zwiększona z puli godzin dla przedmiotów rozszerzonych oraz godzin do dyspozycji dyrektora.

(fragment rozporządzenia - aby powiększyć proszę kliknąć na obraz)

Przedstawiony poniżej przykład jest jedną z możliwych realizacji tzw. profilu z nauczaniem fizyki w zakresie rozszerzonym i ma na celu zilustrowanie tezy, że dopuszczalne, a nawet zalecane, jest przeznaczenie większej niż minimalna liczby godzin na lekcje fizyki w 4-letnim liceum ogólnokształcącym.

Załóżmy, że klasa licealna realizuje rozszerzenie z matematyki, fizyki i języka angielskiego. Oznacza to (patrz tabela powyżej), że w cyklu nauczania należy zrealizować:

• 20 godzin matematyki,
• 10 godzin fizyki,
• 18 godzin języka angielskiego.

Biorąc pod uwagę fakt, że w poszczególnych latach nauczania na realizację rozszerzenia można przeznaczyć łącznie 22 godziny w podziale - w klasie:

• pierwszej - 4 godziny,
• drugiej - 5 godzin,
• trzeciej - 7 godzin,
• czwartej - 6 godzin,

w pełni zgodnym z ramowym planem nauczania dla liceum ogólnokształcącego jest następujący podział godzin na przedmioty "rozszerzone":

W powyższym przykładzie nauczanie matematyki i fizyki jest realizowane w wymiarze większym niż minimalny. Ponadto w tabeli nie uwzględniono 3 godzin do dyspozycji dyrektora szkoły, które także mogą zostać przeznaczone na przedmioty realizowane w zakresie rozszerzonym.

Kolejna wątpliwość dotyczy sposobu nauczania fizyki w zakresie podstawowym. Do szkół ponadpodstawowych wraca nauczanie przedmiotów przyrodniczych w układzie spiralnym z zachowaniem zasady kumulatywności wiedzy i umiejętności. Dlatego podstawa programowa dla tego etapu edukacyjnego opracowana została w taki sposób, by zawarte w niej treści stanowiły koncepcyjnie spójną, zamkniętą całość. Jej elementy traktowane są jako niezbędny wkład do wykształcenia ogólnego i z założenia mają umożliwić uczniom zaznajomienie się z podstawami budowania fizycznego obrazu rzeczywistości.

W doborze i sformułowaniach treści nauczania wyraźnie akcentuje się stronę poznawczą, jakościową, która winna być traktowana priorytetowo w stosunku do analizy ilościowej. Fakt ten przejawia się między innymi w doborze czasowników operacyjnych oraz opisie konkretnych wymagań szczegółowych. Sprawność rachunkowa nie stanowi głównego celu nauczania na poziomie podstawowym.  W zamyśle autorów podstawy programowej w zakresie podstawowym jednym z najistotniejszych elementów kształcenia jest umiejętność wykorzystywania dostępnych źródeł informacji, w tym Internetu, stająca się doskonałym pretekstem do kształtowania krytycznego podejścia do znajdujących się w nich treści.

Zawarte w podstawie programowej wymagania doświadczalne, wyróżnione na końcu każdego działu tematycznego wymagań szczegółowych, powinny być traktowane priorytetowo oraz stanowić kluczowy element czynnego uczenia się w toku badania zjawisk i procesów. Wymagania te nie wykraczają poza dotychczasową praktykę szkolną tej grupy wiekowej uczniów.

W każdej szkole nauczyciele zobowiązani są do realizacji przedmiotowych programów nauczania. Ich wybór leży w gestii rady pedagogicznej i to ona, za sprawą głównie nauczycieli, opiniuje bądź tworzy je uwzględniając specyfikę szkoły oraz styl pracy jej uczniów i nauczycieli.  Kluczowym elementem takiej organizacji pracy jest uwzględnienie międzyprzedmiotowości nauczania, które wymaga korelacji treści i umiejętności. Szczegóły tej korelacji stanowią obszar działań zespołów przedmiotowych ukonstytuowanych w każdej  placówce szkolnej.

Takie podejście do procesów decyzyjnych w szkołach ponadpodstawowych pozwala wierzyć, że nauczanie fizyki w 4-letnich liceach ogólnokształcących i technikach doprowadzi do sytuacji, w której uczeń kończący edukację fizyczną na poziomie podstawowym jest przygotowany do funkcjonowania we współczesnym świecie oraz postrzega rolę fizyki jako fundamentu techniki i postępu w badaniach, także w innych gałęziach wiedzy przyrodniczej. Elementarna wiedza o zjawiskach zachodzących w przyrodzie oraz o tym, jak świat postrzegają fizycy, ściślej – jakiej wiedzy o otaczającym nas świecie dostarcza nam metoda naukowa, jest niezbędna każdemu ogólnie wykształconemu człowiekowi. I to niezależnie od tego, czy w dorosłym życiu z fizyką jako wydzieloną dyscypliną naukową będzie miał bezpośredni kontakt, czy też nie.